Diversiteitbehoud in de Andes

Bewakers van aardappelrassen
AGUAPAN, het Partnerschap van Bewakers van Aardappellandrassen in Centraal Peru, bestaat momenteel uit meer dan vijftig kleine telers uit bergdorpen, waarvan de leden erkend zijn als boeren ‘bewakers’ of ‘guardians’ in het Engels. Ze telen tussen de 50 en 500 verschillende inheemse aardappelrassen.

We teelden alles samen
Aurea Eulalia Mendoza Capcha, een boerin en ‘guardian’ van de inheemse aardappel, woont in het dorp La Quinua in de Pasco regio. Zij vertelt over haar vele herinneringen over het leven in de hooglanden. Ze woont nu bij haar ouders met haar broer en zijn dochter van één jaar. Samen met haar moeder is ze verantwoordelijk voor het onderhoud van het gezin. “Als kind ging ik altijd al met mijn ouders mee naar de velden. We teelden alles samen, en we werkten dus ook allemaal op het land. Mensen sliepen bij hun stuk land, en kwamen voor een lange tijd niet thuis. Mijn moeder nam zelfs haar kippen mee. We moesten toen altijd van school naar het veld en andersom. We begonnen in de ochtend met werken en moesten daarna naar school van 13.00 uur tot 17.30 uur. Dan moesten we na school naar het veld om daar te slapen. We wandelden dan in het donker. Nu is het vaak zo dat mensen terugkeren naar hun huis na het werk. Het is nu niet meer zoals vroeger.”

Alda wijdt haar leven aan de landbouw
Alda Chavez Callupe is een andere boerin en ‘guardian’ van de inheemse aardappel. Ze woont in het dorp Bellavista in de Pasco regio. Ze is 41 jaar oud en gescheiden van haar man. Ze onderhoudt daarom zelf haar dochter, Yedali, van 14 jaar, en haar moeder, Faustina, van 68 jaar. Ze vertelde ons haar verhaal. “Ik herinner mij uit mijn jeugd dat mijn moeder mij iedere ochtend naar Mollay stuurde voordat ik naar school ging. Dit was heel ver weg. Ik moest daar iedere ochtend de varkens voeren, en daarna rende ik snel naar huis om naar school te gaan.” Na haar eerste jaar op de middelbare school, had haar gezin haar nodig. Sindsdien wijdt ze haar leven aan de landbouw. “Mijn broer woonde met zijn gezin in een ander huis, maar toen ik 13 jaar was stierf hij. Er was daardoor niet langer iemand die mijn vader kon ondersteunen bij de productie. Om ons gezin te onderhouden verliet ik school.”

Beheer en behoud van de aardappeldiversiteit
Alda heeft van haar vader geleerd over het beheer en behoud van de aardappeldiversiteit. Ze hebben samen verschillende prijzen gewonnen voor het telen van verschillende rassen. Dit motiveerde ze om nog meer inheemse rassen te verzamelen. “Ik heb de passie om aardappelen te verzamelen van mijn vader gekregen. Toen ik een klein meisje was nam hij al deel aan pootgoedmarkten. We wonnen regelmatig prijzen. We kregen een grote oven, een koelkast en verschillende kruiwagens. Toen hij ouder werd, en het zelf niet meer kon doen, nam ik zijn werk over.” De prijzen en de kennis waar Alda over beschikt, riepen bewondering op bij de rest van de gemeenschap. Er wordt haar verteld dat zij in het gebied van Paucartambo, waar ze woont, de grootste hoeveelheid rassen heeft. Naast bewondering van de rest van het dorp, heeft haar werk haar in staat gesteld om deel te nemen aan verschillende projecten, waaronder AGUAPAN. Op die manier heeft ze kunnen profiteren van kennis van anderen. 

Kenninsuitwisseling
“Door het bijwonen van verschillende bijeenkomsten en markten krijg ik een grote diversiteit van aardappelrassen uit verschillende regio’s te zien. Deze rassen heb ik vaak nog niet, dus dan ruil of koop ik ze. Vanuit AGUAPAN krijgen alle leden steun om diverse inheemse rassen te blijven telen. We krijgen lezingen, trainingen en houden bijeenkomsten vanuit verschillende regio’s in Peru. Vaak hebben ze in andere regio’s andere manieren om aardappelen te telen. Wanneer we samen zijn, leren we van elkaar. Boeren uit Huancavelica vertelden bijvoorbeeld dat ze hun gewassen op natuurlijke wijze beheren, zonder chemicaliën. Ik denk dat ik dit volgend jaar ook moet doen om te zien of het goed uitpakt.”

Bijzondere smaken
Eén van de belangrijkste redenen waarom boeren in de Andes de oude inheemse aardappelen blijven telen is de smaak. Iedereen die de aardappelen probeert is het eens over de uitzonderlijke smaak en textuur. Aurea vertelt dat de aardappel één van de meest belangrijke producten is voor het dieet van de boeren in de Andes.

“Het is een gewoonte, een traditie en een enorm voedzaam product. Zonder aardappel hebben wij geen goed eten, we eten het namelijk elke dag.”

Alda voegt hieraan toe dat de voorkeur van smaak van inheemse aardappelen van generatie op generatie wordt overgedragen. “Ik herinner me één aardappel in het bijzonder. We noemden het een koekje, omdat hij zo lekker was. Het was een geelachtige aardappel van binnen, maar van buiten was hij zwart. In Quechua noemden we hem Yana Huayro. Ik lustte als meisje geen inheemse aardappels, behalve deze. Ik probeerde altijd alleen deze te eten. Ik zie nu hetzelfde bij mijn neefjes en dochter. Ze kijken of ze de aardappel kunnen vinden die aan de buitenkant zwart is en aan de binnenkant geel.”

Het belang van AGUAPAN
Alda is enthousiast over AGUAPAN. Ze vertelde ons het volgende: “AGUAPAN stimuleert en geeft ons motivatie om door te gaan met de teelt van de honderden rassen. Ze geven ons bijvoorbeeld hulp om arbeiders voor op het land te vinden, om onze gezondheid te verbeteren, of de studie van mijn dochter te betalen. Ik ben ze dankbaar voor de erkenning. Ze waarderen ons werk. Ik zou willen dat heel Peru ons zo steunt en dat ze onze inheemse aardappelen waarderen en steunen waardoor wij vooruitgang kunnen boeken.”

Het leven als boer in de Andes is zeker niet volmaakt. Het belang van gelijkwaardige participatie van vrouwen en mannen in AGUAPAN is dan ook erg groot. Ze geven de boeren erkenning waarbij ze de kans krijgen hun krachten te bundelen om hun eigen leven en dat van hun kinderen te verbeteren. Op die manier kan de traditie, het gebruik en de evolutie van de aardappel in hun oorsprongsgebied in stand gehouden worden.